Akt oświadczenia Wielmożnego Gaspra Plewaki Rotmistrza Mińskiego przeciwko
Jaśnie Wielmożnemu Kazimierzowi Plewace Staroście Kołoboryjskiemu uczyniony

Roku tysiąc osiemset dziesiątego
Miesiąca Aprila czwartego dnia

Na urzędzie Jego Imperatorskiej Mości Ziemskim Powiatu Mińskiego stawając osobiście Wielmożny Jegomość Pan Tomasz Olewiński Komornik Powiatu Mozyrskiego oświadczenie imieniem Wielmożnego Jegomości Pana Gaspra Plewaki Rotmistrza Mińskiego przeciwko Jaśnie Wielmożnemu Kazimierzowi Plewace Ex-Prezydentowi Sądów Głównych Pierwszego Departamentu Guberni Wileńskiej Staroście Kołoboryjskiemu i Kawalerowi Orderu Św. Stanisława uczynione, po opłaceniu za użyty w miejscu herbowego arkusz jeden prostego papieru kopiejek pięćdziesiąt do akt podał, którego wyrazy takowe:

Roku tysiąc osiemset dziesiątego Aprila dnia, na urzędzie Jego Imperatorskiej Mości Ziemskim Powiatu Mińskiego oświadczenie wespół z manifestem imieniem urodzonego Gaspra Plewaki Rotmistrza Mińskiego przeciwko urodzonemu Kazimierzowi Plewace Ex-Prezydentowi Sądów Głównych Pierwszego Departamentu Guberni Wileńskiej Staroście Kołoboryjskiemu i Kawalerowi Orderu Św. Stanisława o to, iż Obżałowany Wielmożny Jegomość potrzebując Żałującego do swych interesów z dożywotnią zastawnej, za przelewem od Jaśnie Wielmożnego Michała Przeździeckiego[1] za sześćdziesiąt tysięcy złotych polskich kapitału w roku tysiąc osiemsetnym marca ósmego dnia, Zadoroża nabytej posesji, z której Żałujący corocznie po dziesięć tysięcy złotych w dane lata miewał intraty, w roku tysiąc osiemset szóstym uroczystymi obietnicami wieczyście znacznego uczynienia funduszu, nakłoniło Żałującego, mimo usilnego wymawiania się, z wystawieniem na tym wielkiej szkody, pod same awantażniejsze lata, rzeczonej Zadoroża posesji wyzbyć się. A to na Żałującym dokazawszy, wskutek swoich uroczystych przyrzeczeń inskrypcją [łac.: zapisem] Żałującego na trzydzieści sześć tysięcy złotych polskich roku tysięcznego osiemsetnego Aprila dwudziestego siódmego dnia datowaną Wielmożnemu Jegomości służącą do roku tysiąc osiemset szóstego procentowaną, tegoż roku maja dwunastego dnia Żałującemu zwróciwszy, z tej należności pokwitowałeś, nadto osiemnaście tysięcy dwóchset złotych polskich na Tadeuszu, Mikołaju i Jakubie Plewakach Karola synach przelewem tej pretensji, gdyż obżałowany Wielmożny Jegomość dla Żałującego zrzekłszy się, te więc darowne dołączywszy do własnego Żałującego egzystującego kapitału, skompletował Żałujący i Obżałowanemu pokazał własnego funduszu złotych polskich sto dwa tysiące osiemset czterdzieści sześć groszy dwadzieścia, jak świadczy muniment  uczyniony w roku tysiąc osiemset szóstym Junij dwudziestego pierwszego dnia eorundem [łac.: tak samo] Octobra dwudziestego drugiego w Sądzie Ziemskim wileńskim aktywowany. Z jakowym rzeczonym Funduszem pieniężnym i ruchomością z Zadoroża do dóbr Obżałowanego Wielmożnego Jegomościa zwiezioną do Poszyrwińcia, Żałujący interesami Obżałowanego zajętym zastawszy, w powiedzianym wyżej roku tysiąc osiemset szóstym Maja dwudziestego [1806-05-20] datowaną a dnia dwudziestego pierwszego przed aktami ziemskimi wileńskimi przyznaną przyjął plenipotencję, za ich utrzymanie lubo nie, nie pretendował wolą jednako? Obżałowanego Wielmożnego Jegomościa miał sobie słownie każdorocznie po rubli tysiąc przeznaczonej pensji. Obok tego w tymże roku tysiąc osiemset szóstym Nowembra szóstego dnia [1806-11-06] testamentowym dokumentem, własną Obżałowanego ręką  napisanym i podpisanym, ze świadectwem pieczętarzy biorąc za asumpt, że się Żałujący do pomnożenia majątku znacznie przykładał, a ustnie i szczerze pełniąc życzliwe usługi dowiódł ku osobie Obżałowanego stateczne przywiązanie, z tych więc pobudek tak rzekł Obżałowany:
”Wszystkie leżące majątki z ich atynencjami, jako to Poszyrwińcie w Wileńskim, Biguszki w Wiłkomirskim, Bukontyszki w Szawelskim powiatach, tudzież sześć folwarków zastawnych, wszelkie sumy i kamienicę wileńską bratu memu stryjecznemu Wielmożnemu Jegomość Panu Kasperowi Plewace Rotmistrzowi i Deputatowi Mińskiemu po zeszłym mym życiu zapisuję. Syna mego Adama całkiem jego opiece oddaję, którego edukacja i dozorem ma się zatrudnić, i wiele wartym być osądzi, tyle majątku mego udzieli,” etc.,
pod koniec zaś tego testamentu zadeklarowawszy na usługi żałującego pamiętać, rzecz w całości do rozpisania przy sobie zachowawszy, do rąk żałującego ten zapis oddać raczyłeś, Żałujący żeby Obżałowanego nie rozgniewał choć bez rzeczy z największą wdzięcznością przyjął muniment [z łac.: zabezpiecznie, gwarancja]  i tytułem wywdzięczenia się ciągle przez lat dwie do roku tysiąc osiemset ósmego marca pierwszego dnia z procentów od własnych kapitałów przy interesach Obżałowanego w Wilnie znajdując się, ekspensa prawne i podróżne ponosząc i oddychając z zapisu nagrody nadzieją, żadnych wydatków, ani na regestr  nie pisał, ani od Obżałowanego zwrotu wydatkowanych pieniędzy nie dopominał się, a Obżałowany Wielmożny Jegomość by większe Żałującemu zaufanie wmówił, iżby ten swą własność do masy Obżałowanego bez obawy włączał, zawsześ Żałującego reprymendował mówiąc:
Bracie nie ufasz mnie i niesłusznie czynisz, że się dzielisz ze mną, kiedy ja moje wszystko nazywam Twoim, a ty zawsze chcesz mieć swoją osobnym, nie potrzebuję od Ciebie ni regestru ni rachunku, bo wszystko moje jest z Twoim wspólne.

Dni pierwszych marca tysiąc osiemset ósmego roku Obżałowany wysyłając Żałującego z Wilna do kupna Hrabstwa Iwienieckiego na kontraktach do Mińska i napisawszy list do Jaśnie Wielmożnego Tomasza Wawrzeckiego Chorążego Wielkiego Wielkiego Księstwa Litewskiego wielu orderów kawalera[3] decydującą władzę sprzedaży Iwieńca mającego, dał żałującemu powiedziany list przeczytać, w którym wolność wybrania sobie od Iwieńca folwarku i wzięcie na imię Żałującego wieczystego prawa, przeznaczoną znalazł. Twierdzą jakowego na piśmie pozwolenia obrawszy miernej wcale obszerności folwark Siwicę z wsią Siwicą[5] i Uhłami z zaściankiem Rudnią i Dubkami z młynem, waluszem[10] i tartakiem w roku tysiąc osiemset ósmym marca piątego dnia datowane eorundem marca czternastego w Sądzie Głównym Drugiego Departamentu Guberni Mińskiej przyznane wziął wieczyste prawo, a na dniu osiemnastym marca do folwarku Siwicy od Hrabstwa Iwienieckiego osobno Żałującemu wyprzedanego, stosownie brzmienia wieczystego prawa do dziedzictwa zaintromitował się, a same Hrabstwo z miastem Iwieńcem i sześciu folwarkami dla Obżałowanego zakupiwszy w wieczystą na rzecz Obżałowanego objął posesję.

W nadziei kupna Siwicy co mógł żałujący ściągnąć swego grosza wszystko w kupno iwieniecczyzny włączał i w tymże roku tysiąc osiemset ósmym na kontraktach mińskich zebrał żałujący własnych pieniędzy złotem czerwonych złotych dziewięćset pięćdziesiąt cztery i rublami całkowitymi czternaście tysięcy dwieście sześć, też do uzyskania na Wielmożnym Podbereskim, byłym Prezydencie Powiatu Wileńskiego kartę na złotych polskich tysiąc, a od Wielmożnej Zarębskiej dwa tysiące dziewięćset sześćdziesiąt siedem po kontraktach odzyskał (w tym miejscu dopisek nad wierszem słów czterech Takowych do masy Obżałowanego włączył) zaś w roku tysiąc osiemset dziewiątym marca czwartego dnia takoż do uzyskania w Wilnie na Jaśnie Wielmożnym Karolu Przeździeckim[2] kapitału rublami złotych polskich trzydzieści tysięcy Żałującemu należnego w ręku Obżałowanego Wielmożnego Jegomościa oblig złożył, za którym Obżałowany Wielmożny Jegomość kapitał uzyskałeś, osobno sam Żałujący tegoż roku na kontraktach w Mińsku od tegoż Jaśnie Wielmożnego Przeździeckiego z drugiego obligu zdjął swą część kapitału rublami złotych polskich trzy tysiące, a od reszty na obligu pozostałej sumy złotych polskich dwa tysiące sto przyjął procentu. Nadto z intraty z młynu i karczmy borowej siwickiej do Żałującego należnej złotem czerwonych złotych sztuk sto i toż wszystko Żałujący do masy obżałowanego Wielmożnego Jegomościa dołączył. Zaś w roku teraźniejszym tysiąc osiemset dziesiątym na kontraktach w Mińsku od nieraz rzeczonego Jaśnie Wielmożnego Karola Przeździeckiego[2] ściągnął Żałujący z obligu kapitału rublami złotych polskich piętnaście tysięcy, a od Wielmożnego Jegomościa Karola Brzozowskiego sumy Zadoroskiej złotych polskich sześćset siedemdziesiąt trzy groszy dziesięć. Intraty z młynu i karczmy borowej siwickiej rublami złotych polskich dwa tysiące, a za arendę folwarku Busławicz[7] w powiecie borysowskim leżącego rublami złotych polskich siedem tysięcy trzysta trzydzieści trzy i groszy dziesięć do masy Obżałowanego zaliczył. Obżałowany Wielmożny Jegomość wszystkie te wyżej wyspecyfikowane Żałującego sumy przyjmując, najmniejszego Żałującemu dotąd, że one przyniosłeś i czy to in vim kupna Siwicy policzasz czy że one masz powrócić, nie uczyniłeś poświadczenia, a tych jednak w kapitale wynosi w ogóle złotem czerwonych złotych sztuk tysiąc pięćdziesiąt cztery i rublami siedemdziesiąt osiem tysięcy dwieście osiemdziesiąt złotych polskich.

Doliczywszy od tych kapitałów procentu według ich dat wchodzących, w części za lat trzy, w drugiej za lat dwie, a od reszty za rok jeden, uczyni więc złotem z procentami za lat trzy czerwonych złotych tysiąc dwieście osiemdziesiąt trzy a monetą srebrną rublową osiemdziesiąt dziewięć tysięcy dwieście złotych polskich i groszy dwadzieścia dwa, kapitulacji czteroletniej po rubli tysiąc na rok czyniona lat cztery złotych polskich srebrem dwadzieścia sześć tysięcy sześćset sześćdziesiąt sześć i groszy dwadzieścia, te do masy doliczając wynosi w ogóle do zapłacenia od Obżałowanego Wielmożnego Jegomościa w roku da Bóg przyszłym tysiąc osiemset jedenastym marca siódmego dnia bez procentu jako już do tej daty przeliczony złotem czerwonych złotych sztuk tysiąc dwieście osiemdziesiąt trzy i rublami złotych polskich sto piętnaście tysięcy pięćset osiemdziesiąt cztery groszy dwanaście
Z tej należności potrąciwszy na opłatę długu Żałującego czerwonych złotych trzysta pięćdziesiąt, Jaśnie Wielmożnemu Walentemu Wołczackiemu biskupowi[8] zawierzonego, a przez Obżałowanego z rocznym procentem opłaconego, zostanie więc tylko w ręku Obżałowanego złotem czerwonych złotych dziewięćset dziewięć a moneta w zupełności od Obżałowanego Wielmożnego Jegomościa należeć będzie lub na kupno Siwicy rzeczone sumy porachowane zostaną. Gdy więc Żałujący na wiarę uroczystą Obżałowanego przyrzeczeń własną osobą z swym majątkiem według żądania Obżałowanego zainkorporował się i ufnie swą własność bez rewersów powierzył, a rozlik z rzeczy nabycia Iwieńca z Jaśnie Wielmożnym Potockim[4] ku ukończeniu zbliżony, stał się Żałującemu pobudką o weszłe na kupno Iwieńca swe sumy domówić się a Obżałowany gdy natenczas względem upewnienia weszłych w masę kupna Żałującego o …. mieć się obojętnie zaczął, a nadto z osoby Żałującego na osobę Obżałowanego folwarku Siwicy tytułem zamiany na dniu dwudziestym Januarii tysiąc osiemset dziesiątego roku niezgodnie ze słusznością wymożonej postąpienia aktoratu zapretendowawszy a zarewersowania sum weszłych  Żałującemu odmówił. Żeby więc Żałujący na wejściu bez rewersów własnych sum nie poniósł znacznej szkody, a o dokumencie na zamianę, że ten niezgodnie z wolą Żałującego wyrażony nastał, przed Urzędem w obliczu powszechności obżałowanego ostrzegł, dla tego niniejszego oświadczenia wespół z manifestem własną Żałującego ręką napisane podpisuję.

U tego oświadczenia podpis aktora takowy: Kasper Plewaka Rotmistrz miński
Jakowe oświadczenie wespół z manifestem po podaniu onego przez osobę w górze wyrażoną do aktu, jest do ksiąg ziemskich wieczystych powiatu mińskiego wpisane.

Wypis onych z autentyku
Roku 1810 miesiąca Augusta 8 dnia Widymus wydan P.R.
źródło: Akta Ziemskie Mińskie za 1810 r.
NAIB F. 686 op. 1 teczka 116 str. 544-546 odwr.
odnalazł Leonid A. Benedyktowicz
przepisał i przypisy dodał Stanisław J. Plewako
opubl. 2015-11-15

Przypisy:

1. Michał Przeździecki, Pisarz Wielki Litewski od 1777 r., Poseł na Sejm Wielki w latach 1790-1792
2. Karol Dominik Przeździecki z Smorgoń, pułkownik Wojsk Polskich, syn Michała
3. Tomasz Wawrzecki (1759-1816), Poseł na Sejm Wielki, Chorąży Wielki Litewski, generał, dowódca Powstania Kościuszkowskiego po pojmaniu w niewolę Tadeusza Kościuszki, pełnomocnik Feliksa Potockiego, właściciela Hrabstwa Iwienieckiego
4. Feliks Potocki, właściciel w latach 1802-1808 Hrabstwa Iwienieckiego, do 11 sierpnia 1809 r.pułkownik 4-tego pułku piechoty Księstwa Warszawskiego, jesienią 1810 r. na czele puczu antynapoleońskiego w Księstwie Warszawskim, zob. Polski Słownik Biograficzny t. XXVII s. 813
5. Siwica, część dóbr Hrabstwa Iwienieckiego nabyta przez Kaspra Plewakę, od 1813 r. małoletniego bratanka Kaspra - Joachima Plewaki, od 1838 r. Tyszkiewiczów, którzy nazwali ten folwark Hrabstwem Siwickim
6. Walusz lub folusz – warsztat do spilśniania powierzchni tkanin wełnianych
7. Busławicze, fowark w parafii Hajna przedrozbioorowego powiatu mińskiego, w Podymnym 1791 r . "Busławicze JPa Plewaki Starosty" jako majątek  Stefana Plewaki, ojca Kazimierza. Wcześniej też jako dobra gwarancyjne dla dzierżaw królewskich tegoż Stefana. Jak z powyższego tekstu wynika równiez na Busławiczach dziedziczyli potomkowie rodzeństwa Stefana Plewaki.
8. Walenty Wołczacki, biskup administrator wileński