Pierwsze piętnastolecie Towarzystwa Rodu Plewako
zaktualizowany referat prezesa Towarzystwa Rodu Plewako wygłoszony na VIII Zjeździe TRP
w Chrapowie k/Dobiegniewa w dniu 26 sierpnia 2017 r.

Towarzystwo zostało powołane jako stowarzyszenie zwykłe 4 listopada 2002 r. w Warszawie wg rozdziału IV Prawa o Stowarzyszeniach – bez osobowości prawnej, z regulaminem a nie statutem wpisywanym do rejestru sądowego. Po poprawkach do regulaminu wpisane zostało 25 XI do ewidencji stowarzyszeń m.st. Warszawy. Nazwa ówczesna naszego stowarzyszenia brzmiała: „Towarzystwo Plewaków”, znaliśmy bowiem w Polsce kilka rodzin o tym nazwisku: z Dziakowszczyzny, Połoczanki, Wiktoryszek i Lipowa, Buciek, Ciabatów i nie wiedzieliśmy czy są to rodziny spokrewnione. Założycielami były trzy osoby:
    W Stowarzyszeniu przez krótki czas byli seniorzy: zmarli w 2003 r. Krystyna Plewako z Giżycka (zm. 12 IV) i Henryk „Rysiek” Plewako z Rzeszowa (zm. 13 V), Ted Plewako z Kanady (zm. 27 III 2005 r.). Alina Fedorowiczowa z Krakowa zmarła natomiast 8 grudnia 2002 r. i do Towarzystwa przystąpić nie zdążyła.
    Od początku Towarzystwa towarzyszy nam strona internetowa plewako.pl, która została utworzona 16 września 2001 r., jeszcze przed powstaniem Towarzystwa, przez Stanisława-Jana Plewako jako kandydata do Sejmu RP. Już w pierwszym regulaminie witryna i strona przeznaczone były na potrzeby Towarzystwa. To dzięki domenie plewako.pl zaistniała potrzeba zrzeszenia. Zaczęliśmy też tworzyć subdomeny, w szczególności osobiste członków Towarzystwa. Niektóre z witryn osobistych z czasem zostały zintegrowane ze stroną rodową, np. subdomena marian.plewako.pl to obecnie dział plewako.pl/marian. Portal plewako.pl ma charakter narastający – zasoby się powiększają, a nie likwiduje się treści, ewentualnie je tylko modernizuje.
    Dość wcześnie powstały również fora mailowe w domenie plewako.pl: ogólne forum@plewako.pl jako forma integracji rodu, jak również specjalistyczne: obscestvo@plevako.eu wczelegrabski@plewako.pl i inne, np. Baltic Sea DNA Project Administrators <balticseadna_admins@plewako.pl> przy okazji reklamujące naszą stronę internetową. Witryna plewako.pl jest podstawowym nośnikiem informacji o rodzie Plewako h. Pogonia i Towarzystwie będącym jego emanacją.
     Osobną pozycję zajmuje witryna www.iwieniec.eu dedykowana miasteczku Iwieniec i byłemu Hrabstwu Iwienieckiemu, od 1808 r. stanowiącymi dominium, bliższą ojczyznę Plewaków, którą zakupili i dokąd „przyszli na zamieszkanie”. Początkowo założona została jako subdomena iwieniec.plewako.pl Z chwilą powstania domen europejskich Towarzystwo rozpoczęło abonowanie adresów europejskich plewako.eu, plevako.eu, i ivenec.eu oraz iwieniec.eu Ta ostatnia zebrała przy Towarzystwie Rodu Plewako środowisko byłych Iwieńczan i ich potomków. Jednocześnie powstało iwienieckie forum mailowe (funkcjonowało w latach 2008-2011), które potem przenieśliśmy na forum webowe: iwieniec.eu/forum/ istniejące do dzisiaj.
    Od 2009 r., a nawet wcześniej, rozwijać zaczęła się współpraca ze Stowarzyszeniem Wspólnota Polska kierowanym wówczas przez marszałka Macieja Płażyńskiego. W dniu 19 października 2009 r. Teresa Bożena Mellerowicz z USA, aktywna członkini Towarzystwa Rodu Plewako, na posiedzeniu  Kongresu Polonii Amerykańskiej miała okazję do rozmowy z marszałkiem Maciejem Płażyńskim (oboje na zdjęciu) na temat Iwieńca, jego właścicielach z rodu Plewako, a także o Forum Iwienieckim i bieżącej sytuacji w Iwieńcu. W Iwieńcu jest bowiem największy na Białorusi „Dom Polski” Związku Polaków na Białorusi, ufundowany ze środków Wspólnoty Polskiej – z dotacji Senatu RP.

    W mroźny weekend 6-7 lutego 2010 r. na Zamku w Pułtusku (będącym własnością Stowarzyszenia Wspólnota Polska), zwołana została przez marszałka Płażyńskiego dwudniowa Ogólnopolska Konferencja Organizacji Kresowych, na której z racji naszego zaangażowania w kwestie Polaków w Iwieńcu czy szerzej – Mińszczyźnie – reprezentował Towarzystwo jego prezes, Stanisław Jan Plewako, który podczas konferencji wypowiedział się w sprawie repatriacji Polaków z azjatyckich krajów byłego ZSSR. Towarzystwo Rodu Plewako ma bowiem w tej materii wiedzę i kompetencje.
    Inż. Włodzimierz Plewako, który był jako dziecko zesłańcem, pamięta samo zesłanie i warunki ówczesne w Kazachstanie. Wojciech Jachimowicz zebrał dokumenty repatriacyjne z Wileńszczyzny swojej rodziny. Krzysztof Antoni Plewako był imigrantem do USA i przechodził amerykański proces włączania imigrantów do społeczeństwa. Potem zaś sam pomagał nowym imigrantom w ramach Centrum Polsko-Słowiańskiego w Nowym Yorku, natomiast Teresa Bożena Mellerowicz – w ramach Kongresu Polonii Amerykańskiej.

    Prezes Stanisław Plewako od 1991 do 1994 uczestniczył w zagadnieniach polonijnych w MSZ i URM (dawna nazwa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów) i jego stanowisko w zakresie repatriacji miało istotną wagę i oddźwięk, również prasowy. Po powrocie z Pułtuska do prac w sprawie repatriacji Towarzystwo zgłosiło Włodzimierza Plewako i Wojciecha Jachimowicza. Nie było kontynuacji tej tematyki, bowiem Prezes Wspólnoty Polskiej Maciej Płażyński zginął 10 kwietnia 2010 r. w katastrofie samolotu prezydenckiego na lotnisku polowym w Smoleńsku.
    Dużym osiągnięciem jest udostępniona internetowo Baza Genealogiczna pod patronatem Towarzystwa Rodu Plewako. Działa ona pod adresem genealogia.plewako.pl i oparta jest o udostępnione do swobodnego użytku (łącznie z kodem źródłowym) oprogramowanie Geneweb. Na tym oprogramowaniu działa pod adresem roglo.eu/ roglo jedna z największych na świecie baz genealogicznych – ROGLO (ponad 7,7 mln fiszek osobowych).
    Rozwój Bazy Genealogicznej Plewako przebiegał następująco. W sierpniu 2008 r. Stefan Plewako uruchomił oprogramowanie Geneweb lokalnie. W 2011 r. baza umieszczona została na serwerze Feliksa Grabowskiego, początkowo z widocznym niedomyślnym adresem portu genealogia.plewako.pl:2317 Jedynym wizardem (twórcą) bazy od początku był – Stanisław Jan Plewako. Od czerwca 2011 r. swój wkład genealogiczny wprowadzać jaki drugi wizard rozpoczęła Joanna Macewicz-Pisarska. Obie rodziny połączone są przez małżeństwo w 1865 r. Artura Plewaki z Marią Cepryńską-Ciekawianką, jak również innymi połączeniami (przez małżonków Rozynę z Plewaków i Stanisława Rewieńskich, przez Szyszków i Wańkowiczów). Od stycznia 2015 r. baza jest utrzymywana na serwerze członka Towarzystwa – Stefana Plewako, już pod prostym adresem genealogia.plewako.pl
    W 2016 r. baza została wzbogacona w XV-wieczne drzewo rodowe możnowładczego rodu Oporowskich h. Sulima z ziemi kutnowskiej (na podstawie monografii tej rodziny pióra dr Tomasza Pietrasa, za zgodą autora). Podobnie na podstawie dostępnych danych zestawiono drzewo genealogiczne innej, senatorskiej rodziny moich przodków – Grabskich h. Wczele z Wielkopolski. Wcześniej najpełniejszą genealogię rodu Sołłohubów, z Iwieńca i Oporowa. Również wybitnej rodziny z Mińszczyzny – Wańkowiczów, na podstawie udostępnionych przez prof. Wołkowskiego z Paryża zachowanej w rękopisie monografii tej rodziny, pióra wybitnego genealoga Szymona Konarskiego.
     Od 17 marca 2015 r. baza posiada rejestr wprowadzanych zmian i uzupełnień, ze wskazaniem autora. Zadbano o każdorazowe wskazanie źródła wprowadzonych danych. Od lutego 2017 r. trzecim wizardem został Norbert Konarzewski, członek Towarzystwa Rodu Plewako. Obecnie baza zawiera ponad 11.300 fiszek osobowych, a niewątpliwie najważniejszym elementem jest genealogia potomków Jarosława (lub Jarosza) Plewaki z Krzywicz żyjącego na przełomie XV/XVI wieku, obecnie ponad 720 osób, nie licząc współmałżonków, ich rodziców i kuzynów.
     W 2006 r. z okazji II Zjazdu Towarzystwa w Rydzewie nad jeziorem Niegocin prezes Towarzystwa przygotował dwustronicowy, kolorowy numer „Merkuriusza Towarzystwa Plewaków”. Inicjatywa okazała się trafioną i w 2008 r. wyszedł kolejny numer, na kredowym papierze, liczący 20 stron, w całości zredagowany przez Stanisława Plewakę. Uzyskano numer ISSN oraz sądowy wpis do rejestru prasy w Warszawie (nr PR 15143). Niewątpliwą wartością tego numeru były opublikowane w nim np. materiały genealogiczne podwileńskiej rodziny potomków Hieronima Michała Plewaki, korespondencja starobielska mjr/ppłk. Wacława Plewaki czy przemówienie prezesa Towarzystwa w Iwieńcu na Białorusi podczas obchodów stulecia parafii św. Aleksego. Jednak wysokie koszty wydania przerosły możliwości finanowe Towarzystwa, a nazwa ograniczała odpłatne rozpowszechnianie czasopisma.
    Po naradach nad nową formułą w 2012 r. wznowiono wydawanie czasopisma pod inną nazwą: „Dziedzictwo Kresowe”. Redaktorem i twórcą kształtu czasopisma został członek Towarzystwa – Wojciech Jachimowicz. „Dziedzictwo Kresowe” pod jego redakcją, to cztery czarno-białe cztero-stronicowe numery półrocznika, czasopisma taniego, nie sprzedawanego, a rozsyłanego do zainteresowanych abonentów. Czasopismo drukowane było w nakładzie 250 egzemplarzy, rozsyłane jest do najważniejszych bibliotek w Polsce należących do systemu egzemplarza obowiązkowego. Udostępniane również w Internecie, co zwielokrotnia zasięg jego oddziaływania. Posiada nowy Międzynarodowy Znormalizowany Numer Wydawnictwa Ciągłego (ISSN), ale ten sam numer w Rejestrze Czasopism, w którym odnotowaliśmy zmianę tytułu. Jak się wkrótce okazało poważną zaletą nowego czasopisma była jego regularność w docieraniu do osób nie korzystających z Internetu. Redagowania Dziedzictwa Kresowego od numeru 5 podjęła się pani Joanna Macewicz-Pisarska ze Szczecina. Numer piąty ukazał się jeszcze w formule czterostronicowej. Kolejne 5 numerów wydano jako dwunastostronicowe, w nakładzie 165 egz. Od 6 numeru czasopismo uzyskało podtytuł, że jest czasopismem środowisk wywodzących się z powiatu mińskiego dawnej Rzeczypospolitej. Oprócz Redaktor Naczelnej w skład redakcji wchodzili Piotr Rudzki i Stanisław Plewako z Warszawy, Zbigniew Wołocznik z Lęborka i Paweł Orłowski z Pokuci pod Iwieńcem. Publikowane są autentyczne materiały – często w wersji roboczej zamieszczane wcześniej na niepublicznym Forum Iwienieckim lub pochodzące z odkryć archiwalnych, a także wspomnienia dotyczące okresu z II wojny światowej i lat wcześniejszych.
    Igor Sołtan z Iwieńca zamieścił niektóre materiały w tłumaczeniu na język białoruski w lokalnej gazecie rejonowej „Pracouna Sława” ukazującej się w Wołożynie na Białorusi. W zwiazku z tym podjęta została inicjatywa wydawania mutacji biuałoruskojęzycznej. Dwa numery (5 i 6) zostały przetłumaczone, adiustowane i wydane sumptem Towarzystwa w wersji białoruskojęzycznej pod tytułem będącym wiernym tłumaczeniem tytułu polskiego: „Spadczyna Kresau”. Zgodnie z zasadami ta wersja otrzymała nowy numer ISSN.
    Czasopismo otrzymało Statut w którym określono również skład Kolegium redakcyjnego. Przez utworzenie wersji białoruskiej – czasopisma pozacenzuralnego, choć nie antyrządowego, pojawiła się możliwość dotarcia do nowych odbiorców z wiedzą, która w mediach białoruskich nie zawsze się przebija. Przykładem są np. wspomnienia z Sybiru Włodzimierza Plewako. Dynamiczny rozwój czasopisma przerwała choroba i w końcu śmierć Redaktor Naczelnej, pani Joanny Macewicz-Pisarskiej. Czytelnik otrzymując numer 11 Dziedzictwa Kresowego ma jednak pewność, że kryzys czasopisma był przejściowy.
    Na przełomie 2005/2006 r. sensacją było odnalezienie w Muzeum Narodowym w Warszawie, dzięki wskazówce pana Witolda Stachury, portretu Jakuba Plewaki, właściciela Iwieńca. O tym odkryciu powiadomiono w „Merkuriuszu Towarzystwa Plewaków” nr 1 z lipca 2006 r., gdzie zapowiedziano, że uczestnicy II Zjazdu Towarzystwa w Rydzewie otrzymają:
    Początkowo nie można było znaleźć tego portretu w katalogach Muzeum z powodu błędnego zapisania nazwiska w brzmieniu jakby włoskim: Dominik Plewaki. Przełomem było odszukanie portretu w negatywach przez starszą kustosz Monikę Ochnio. Jak się później okazało, portret ten był już opisany w wydanej w 1993 r. publikacji Muzeum Narodowego w Warszawie pt. „Pastelowe portrety osobistości końca XVII – XIX w.”, oto treść opisu:
     Portret jeszcze przed wojną pozostawał in situ w Białym Dworze właścicieli Iwieńca. W pracy dyplomowej z Państwowego Instytutu Nauczycielskiego z 1938 r. Bronisława Króla, kierownika szkoły powszechnej w Iwieńcu, opublikowanej w Białymstoku w 2001 r., umieszczona została fotografia i opis portretu:

          Ostatni właściciel Iwieńca - Plewako                                                      Portret z Muzeum Narodowego
    W 2006 r. nie wiedzieliśmy jeszcze, że chodzi o Jakuba. Poznanie zespołu archiwalnego Plewaków w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi, w którym przechowywane są teczki wywodowe Plewaków h. Pogonia (ok. 1200 str., sygnatury NIAB-319-2-64,65,66) parę lat później pozwoliło sprostować pomyłkę pani Bilczyńskiej. Ponieważ portret jest datowany przez malarza, to nie ma wątpliwości, że na portrecie z 1847 r. jest 55 letni Jakub Plewako (1792-1854), a nie 10-cioletni Dominik Pruszak.
      Towarzystwo sfinansowało profesjonalne sfotografowanie portretu na zlecenie Muzeum, a następnie zleciliśmy wykonanie 100 kolorowych reprodukcji, które zgodnie z zapowiedzią w większości trafiły w ręce uczestników II Zjazdu Towarzystwa w lipcu 2006 r.
      Sensacyjny charakter miało odkrycie istnienia pergaminowego wypisu Wywodu Familijnego przed deputacją szlachecką w Wilnie z 1800 r. Opis pergaminu – z błędami co do jego proweniencji - został zawarty we pierwszej części wspomnień Mariana Plewako (1904-1972) opublikowanych w Dziedzictwie Kresowym nr 10. Marian Plewako widział ten dokument jako dziecko, przed I wojną światową, i sądzono, że nie przetrwał on okres rewolucji i wojen. Informacja o odkryciu i poddaniu konserwacji oraz skopiowaniu dokumentu opublikowaliśmy w „Dziedzictwie Kresowym” nr 5.
     Istotną rolę odegrały w działalności Towarzystwa wyjazdy do Iwieńca. Wizyta braci Stanisława-Jana i Mariana-Bronisława Plewaków odbyła się w listopadzie 2007 r., z okazji stulecia kościoła św. Aleksego. Fundatorami tego kościoła byli generałostwo Edward i Elżbieta z Plewaków Kowerscy, dla jednych członków Towarzystwa gen. Kowerski był bratem prababki, dla innych Elżbieta Kowerska była siostrą prababek. Stanisław Jan Plewako po mszy świętej zabrał głos w kościele, w obecności biskupa i ambasadora polskiego w Mińsku, a zwłaszcza tłumnie przybyłych mieszkańców Iwieńca, przybliżył historię fundacji kościoła i rodu Plewako w ziemi iwienieckiej. Następnie udzielił też krótkiego wywiadu do miejscowego radia, audycji w języku polskim z Mińska.
    Wyjazd w lipcu 2011 r. był liczniejszy, uczestniczyło w nim około 20 osób. Zwiedziliśmy wówczas franciszkański, barokowy kościół św. Michała z połowy XVIII w. oraz neogotycki kościół św. Aleksego, Muzeum Tradycyjnej Kultury w Iwieńcu jak również zespół dworski z ruinami Białego Dworu na skraju miasta nad rzeką Wołmą. Złożyliśmy również wizytę władzom miasta Iwieńca. Jeździliśmy po okolicach Iwieńca – byliśmy w niegdysiejszym miasteczku Kamień, w Puszczy Nalibockiej z uroczym jeziorem Kromań, w Rakowie, a nawet w stołecznym Mińsku. Podczas sumy w kościele św. Michała Towarzystwo ofiarowało grawerowany kielich mszalny w 200-lecie „przyjścia na zamieszkanie” Rodu Plewako w Hrabstwie Iwienieckim. Z satysfakcją obserwowaliśmy, że kielich był używany podczas mszy św. celebrowanej przez Arcybiskupa Mińskiego Tadeusza Kondrusiewicza.
     W maju 2017 r. wizytę w Iwieńcu, a zwłaszcza w niedalekim byłym majątku Konarzewskich, wcześniej Piotra Plewaki – Moskalewszczyźnie, złożyli Norbert Konarzewski i Radosław Wiszniowski. Jednym z efektów tej podróży jest artykuł o Moskalewszczyźnie w 10 numerze Dziedzictwa Kresowego.
    Specjalne relacje łączą Towarzystwo z Iwienieckim Muzeum Tradycyjnej Kultury. Podarowaliśmy w 2015 r. do Muzeum oprawiony tom Polskiego Słownika Biograficznego o rodzie Sołłohubów, twórców Hrabstwa Iwienieckiego w XVIII wieku i właścicieli Iwieńca w XVI wieku. W 2017 r. podarowaliśmy zakupione w USA z biblioteki Caltech dzieło wybitnego matematyka prof. Mirosława Krzyżańskiego z dziedziny równań różniczkowych. Prof. Krzyżański wojnę przeżył w majątku matki w Lucynce, a w 1944/1945 r. był nauczycielem matematyki w Iwieńcu. Publikacje o darach Towarzystwa wzmiankowano w lokalnym dzienniku „Pracounaja Sława”. Nawiązaliśmy też kontakt między Iwienieckim Muzeum Tradycyjnej Kultury, a Muzeum – Zamkiem w Oporowie. Spodziewamy się tam referatu o Iwieńcu na konferencję we wrześniu 2019 r. W 2019 r. członek Towarzystwa Aleksander Plewako z Iwanowa w Rosji ufundował do Muzeum w Iwieńcu reprint sławnej mapy gen. Kowerskiego, aktualnie wznowionej.
      Ważne miejsce zajmuje Projekt Genealogii Genetycznej (Plewako Y-DNA Project). Badania nasze prowadzimy od 2008 r. w należących do z czołówki światowej firmie FamilyTreeDNA z Huston, USA, jak również YSEQ z Berlina, czy interpretującej wyniki firmy YFull z Moskwy. W rezultacie tych badań odkryto mutację SNP istotną dla Słowian haplogrupy I2a-YDNA (ok 10% populacji) nazwanej L621, następnie wykazano przynależność do gałęzi I-Y4882 i wreszcie odkryto szereg mutacji specyficznych dla rodu Plewako, należącego do powstałej w IV wieku naszej ery, prawdopodobnie na Wołyniu gałęzi I-PLE07. Analiza mutacji STR (innego typu) pozwoliła potwierdzić genealogię rodu Plewako od początku XVII wieku (Pawła syna Bartłomieja Plewaki) co jest osiągnięciem wybitnym, bowiem weryfikuje poprawność danych historyczno-metrykalnych. Równie ciekawe wyniki osiągnięto w badaniach linii żeńskich (nowa unikalna gałąź X2e1b mtDNA) jak również w rozpoczętych badaniach porównawczych pokrewieństw poziomych (Family Finder).
      Po długoletnich poszukiwaniach udało się zidentyfikować wileńską kamienicę starosty kołoboryskiego. Kamienica ta zakupiona w 1783 r. do śmierci w roku 1810 była własnością Kazimierza Plewaki, deputata do Trybunału i Kawalera Orderu św. Stanisława w 1791 r. Zlokalizowana jest tuż przy Ostrej Bramie i do lat 1850-tych figuruje w spisach adresowych jako jego kamienica. Zapewne była w rękach jego spadkobierców. To wyjątkowa osoba i wyjątkowe dla Polaków miejsce w Wilnie. Dążymy do upamiętnienia jej wybitnego właściciela odpowiednią tablicą informacyjną.
      Towarzystwo to emanacja Rodu Plewako, wartość samoistna, dzięki której mogło nastąpić zespolenie wysiłków poszczególnych członków rodu. W wypisie urzędowym z systemu REGON Towarzystwo zostało zaszeregowane do „Podmiotów utworzonych z mocy ustawy”. Na razie nie ma takiej ustawy, ani nawet szczątków ustroju rodowego (a szkoda) jednak to sympatyczne podsumowanie działalności Towarzystwa.